Na današnji dan – 1. novembar

Danas je srijeda, 1. novembar, 305. dan 2023. Do kraja godine ima 60 dana.

1500. – Rođen italijanski vajar i zlatar Benvenuto Čelini. NJegova autobiografija „Život Benvenuta Čelinija, pisan vlastitom rukom“ značajan je dokument za kulturnu istoriju renesanse. Napisao je i „Traktat o vajarstvu“. Radio je skulpture i reljefe velikog formata, poput „Perseja sa glavom meduze“, „Kozima Medičija“, „Nimfe iz Fontenbloa“.

1755. – U Lisabonu tokom zemljotresa poginulo najmanje 60.000 ljudi, a dvije trećine grada je razoreno.

1757. – Rođen italijanski vajar Antonio Kanova, najveći majstor italijanskog klasicizma, koji je uticao na cjelokupno evropsko vajarstvo. Djela: „Amor i Psiha“, „Paolina Borgeze kao Venera“, „Persej“, „Tri Gracije“, spomenici papama Klementu Dvanaestom i Klementu Četrnaestom, Napoleonova bista.

1842. – Rođen srpski istoričar, filolog i državnik Stojan Novaković, član Srpske kraljevske akademije, jedan od osnivača Napredne stranke, koji je kao ministar prosvjete reorganizovao osnovne i srednje škole u Srbiji. U vrijeme Aneksione krize 1909. obrazovao je vladu svih stranaka. Poslije Prvog balkanskog rata je, kao šef srpske delegacije, zaključio u Londonu mir s Turskom. Objavio je gramatiku srpskog jezika, prvu „Istoriju srpske književnosti“ i „Srpsku bibliografiju knjiga 18. i 19. veka“. Djelima „Vaskrs države srpske“, „Srbi i Turci četrnaestog i petnaestog vijeka“ i „Balkanska pitanja“ postavio je osnove srpske istoriografije.

1867. – U Beogradu Laza Lazarević, LJubomir Kovačević, Kosta Hristić i druge istaknute ličnosti srpske kulture osnovale družinu visokoškolske omladine Srbije „Pobratimstvo“, koja se bavila naukom i književnošću, a 1881. pokrenula i časopis.

1883. – Rođen srpski političar, matematičar i filozof Sima Marković, profesor Beogradskog univerziteta i vođa takozvane desne frakcije u Komunističkoj partiji Jugoslavije. Doktorirao je matematiku 1913. kod Mihaila Petrovića. Od 1926. do 1928. bio je generalni sekretar KPJ, iz koje je isključen 1929, a ponovo primljen 1935. Likvidiran je u SSSR-u 1937. u staljinističkim čistkama. Djela: „Nacionalno pitanje u svetlosti marksizma“, „Iz nauke i filozofije“, „Teorija relativnosti“.

1886. – Na tradicijama Društva srpske slovesnosti i Srpskog učenog društva osnovana Kraljevsko-srpska akademija, 1887. preimenovana u Srpsku kraljevsku akademiju, prethodnicu Srpske akademije nauka i umjetnosti. Zakon o osnivanju je predvidio da ona „obrađuje i unapređuje nauku, da objelodanjuje i inicira naučna istraživanja i potpomaže razvoj umjetnosti“. Pod njen nadzor stavljeni su Narodna biblioteka i Muzej srpskih zemalja. Imala je odsjeke za prirodne, filozofske, društvene nauke i za umjetnost. Prvi predsjednik bio je Josif Pančić.

1892. – Rođen ruski velemajstor Aleksandar Aleksandrovič Aljehin, jedan od najvećih u istoriji šaha i jedini koji je umro kao svjetski prvak. Pobijedio je 1920. na prvom šahovskom prvenstvu SSSR, a šampion svijeta je postao 1927, pobijedivši u meču sa 6:3, uz 25 remija, kubanskog velemajstora Hosea Raula Kapablanku . Titulu je odbranio1929. i 1934. u mečevima protiv zemljaka Jefima Dmitrijeviča Bogoljubova, koga je savladao sa 15,5 : 9,5 i 15,5 : 10,5, a holandski velemajstor Maks Eve ga je 1935. pobijedio sa 9 : 8, uz 13 remija. Zvanje svjetskog prvaka je vratio pobjedom Evea u revanšu 1937. sa 10 : 4, uz 11 remija, i tu titulu držao do smrti 1946.

1894. – Umro ruski car Aleksandar Treći Aleksandrovič Romanov, koga je naslijedio sin Nikolaj Drugi Aleksandrovič Romanov.

1918. – Srpska Prva armija pod komandom vojvode Petra Bojovića u Prvom svjetskom ratu oslobodila Beograd, prešavši 500 kilometara pod borbom za samo 45 dana, u silovitom napredovanju poslije proboja Solunskog fronta.

1928. – U Turskoj arapsko pismo zamijenjeno latinicom, što je bio dio prozapadnih reformi osnivača moderne Turske Mustafe Kemala, nazvanog ataturk.

1936. – Italijanski fašistički diktator Benito Musolini objavio stvaranje osovine Rim – Berlin.

1944. – U Beogradu u Drugom svjetskom ratu, sporazumom o obrazovanju jedinstvene vlade, završeni pregovori predsjednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije Josipa Broza i predsjednika izbjegličke vlade Jugoslavije Ivana Šubašića.

1946. – Generalna skupština UN osnovala UNICEF /Međunarodni fond UN za pomoć djeci/ radi pomaganja ugroženoj djeci u zemljama opustošenim u Drugom svjetskom ratu.

1956. – Na prijedlog Jugoslavije Generalna skupština UN na vanrednom zasjedanju usvojila rezoluciju kojom je zahtijevano da Velika Britanija, Francuska i Izrael odmah obustave oružane akcije, povuku se s teritorije Egipta i omoguće ponovno otvaranje Sueckog kanala.

1963. – U vojnom udaru u Južnom Vijetnamu ubijen predsjednik Ngo Din Dijem.

1972. – Umro američki pisac Ezra Paund, jedan od utemeljivača pjesničke imažinističke škole. U Drugom svjetskom ratu bio je u službi propagande fašističke Italije, pa mu je 1945. suđeno, ali je proglašen ludim i 13 godina je proveo u ludnici. Poezijom obilježenom velikom učenošću, individualizmom, razočaranošću „izgubljene generacije“ poslije Prvog svjetskog rata i širokom slobodom forme, više od bilo kojeg modernog pjesnika je unaprijedio metričku formu engleskog jezika. NJegovo remek-djelo „Cantos“, izuzetno teško i složeno štivo, sastavljeno je od niza nezavisnih pjesama koje je objavljivao do smrti. Objavio je i više kritičkih knjiga: „Duh romantike“, „Kritički eseji“, „Kako da čitamo esej“, „DŽeferson i/ili Musolini“.

1985. – Potpredsjednik Tanzanije Ali Hasan Mvinji, koga je – pošto je 24 godine proveo na čelu Tanzanije – za nasljednika predložio DŽulijus Kambaraga NJerere, postao je šef države.

1987. – Kineski lider Deng Sjaoping formalno se povukao sa svih funkcija u vladajućoj Komunističkoj partiji.

1995. – U američkom gradu Dejton počeli pregovori o BiH. Poslije tri sedmice mirovni sporazum su parafirali predsjednik Srbije Slobodan Milošević i predsjednik Hrvatske Franjo Tuđman i lider bosanskih muslimana Alija Izetbegović.

1996. – Preminuo državnik Šri Lanke sinhaleškog porijekla DŽunijus Ričard DŽajavordene, premijer ove zemlje od 1977. godine, poslije izborne pobjede njegove Ujedinjene nacionalne partije. Nakon uspostavljanja predsjedničkog sistema, 1978. je postao prvi šef države i na tom položaju je ostao do 1988.

2000. – SRJ primljena u UN kao 190. punopravni član ove svjetske organizacije.

2000. Skupština Crne Gore usvojila je zakon o Centralnoj banci, a njemačka marka, koja je od 2. novembra 1999. bila paralelna valuta, postala je jedino sredstvo plaćanja u Crnoj Gori.

2001. Gruzijski predsjednik Eduard Ševernadze smijenio gruzijsku vladu. Predsjednik Gruzije bio je do 2003, kada je svrgnut sa tog položaja.

2001. Turska, članica NATO, prva je muslimanska zemlja koja je poslala trupe u rat protiv Avganistana.

2005. Generalna skupština UN proglasila 27. januar za Dan sjećanja na šest miliona Jevreja i mnoge druge žrtve nacističkog holokausta tokom Drugog svjetskog rata.

2007. Umro Amerikanac Pol Tibets, pilot i komandant aviona „B-29“, iz kojeg je 1945. godine bačena atomska bomba na Hirošimu, od koje je poginulo od 70.000 do 100.000 ljudi.

2008. Umrla Ima Sumak, peruanska pjevačica koja se proslavila glasom jedinstvenog raspona.

2015. Vladajuća konzervativna stranka Partije pravde i razvoja /AKP/ dobila je apsolutnu većinu na prijevremenim parlamentarnim izborima u Turskoj.

2020. – Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije sahranjen u kripti Sabornog hrama u Podgorici.

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com

Related