Poznati komandant Odbrane Beograda, gvozdeni đeneral Mihajlo Živković, sa solunskog fronta poslat je u Odesu da formira Korpus Srba, Hrvata i Slovenaca. Kada je Korpus formiran Živković je za sve trupe Prve i Druge dobrovoljačke divizije i ostale delove Korpusa izdao sledeću naredbu:
„Neobično sam srećan i zadovoljan, što imam čast da mi je poverena komanda nad Dobrovoljačkim korpusom koji sastavljaju sinovi triju grana našeg srpsko-hrvatskoslovenačkog naroda i naša slovenska braća Česi i Slovaci.
Tu moju radost osobito povećava to što, videći vas ovde, tako dobrovoljno skupljene, na svetom zemljištu velike i silne zaštitnice svih Slovena – Matuške Rusije, vidim da se ostvaruju naši davnašnji i zajednički ideali: oslobođenje i ujedinjenje čitavog jugoslovenskog naroda i oslobođenje braće Čeha i Slovaka ispod jarma austrijskog.
San, koji su naši preci samo nekada sanjali, danas postaje java.
Šumadiju, Hrvatsku, Slovenačku, Bosnu, Hercegovinu, Dalmaciju i ostale zemlje Slovenskog juga naselio je u davnoj prošlosti jedan isti Slovenski narod.
U nizu stoljeća neprijatelj Slovenstva starao se da nas razjedini i pocepa, i da nas tako razdvojene lakše podjarmi i iskoristi za svoje ciljeve.
Svesni svoje zajedničke prošlosti i porekla, a imajući kroz čitave vekove istovremenu borbu sa neprijateljem, mi smo danas, u velikoj borbi naroda za pravo i opstanak svih, jasno uvideli: da je samo u jedinstvu spas Jugoslovena.
Tom idejom i tim uverenjem ja vidim da su ispunjena vaša mladićka i patriotska srca, te ovde, kao vaš komandant, konstatujem da se vi isto onako hrabro junački borite kao i vaša braća iz Šumadije, za što je najbolji dokaz herojska borba naših drugova iz Prve divizije.
Junaci, imajte uverenje da u našoj zajedničkoj borbi protiv mrskog nam neprijatelja nije više pitanje oslobođenja i opstanka Kraljevine Srbije, već je pitanje ujedinjenja svih Srba, Hrvata i Slovenaca u jednu jedinstvenu i nerazdeljivu državnu celinu – Jugoslaviju – i stvaranje Jugoslovenskih sestara – slobodne Češke i Slovačke.
Srbija je hrabro i junački pokazala celom svetu da neće više da živi bez svojih sestara: mile Hrvatske i Slavonije, divne Slovenačke, ponosne Bosne i Hercegovine, i kršne Dalmacije, slavnog Srema, kitnjastog Banata i ravne Bačke, a vašim stupanjem pod zastavu i ulaskom u borbu za ujedinjenje cele Jugoslavije vi svi time pokazujete da se ostvaruje zavet naših velikih učitelja: da je brat mio, ma koje vere bio“…
Dobrovoljački organ „Slovenski jug“ propratio je Naredbu generala Mihaila Živkovića u svom broju 28 od 26. oktobra 1916. godine. Komentar je verovatno, napisao član Jugoslovenskog odbora, poznati napredni hrvatski političar dr Franko Potočnjak, koji je onda boravio u Odesi. U članku se, pored ostalog, kaže:
„Da raščinjamo, da analizujemo ovaj tako kratki, a tako sadržajni i važni opis! Suvišna je svaka reč tumačenja bistroj i jasnoj reči, a značilo bi slabiti i smisao i dojam, kada bi se pošlo da se rastegne i razvuče ono, što je tako zbijeno, a tako sadržajno izraženo.
Proglas generala Živkovića sam sobom glasno i jasno govori.
Sama nam se od sebe nadaje dužnost da naglasimo da je ovo prva vojna naredba ove vrste. Mimo izjave, Nj. Veličanstva Kralja Petra Prvog, Pretstolonaslednika – Regenta Aleksandra, Srpske vlade i Skupštine, Jugoslovenskog komiteta, Srbi, Hrvati i Slovenci iz Austro-Ugarske monarhije prvi put čuju i slušaju ovako toplu i iskrenu zanosnu reč iz ustiju svoga komandanta. Ta reč dopire do dna njenih srdaca, izvija u njima rezonancu, koja će da potenciranom snagom projavi junaštvo, kojim je Prva dobrovoljačka divizija okrstila istup odreda, pa da pod vodstvom prokušane junačke desnice svoga umnoga i patriotskog vojskovođe donesu domu i rodu svome slobodu i ujedinjenje.
Quod felix faustmque sit – da Bog da bilo sretno i berićetno i odredu i komandantu mu i čitavome našemu narodu srpskoga, hrvatskoga i slovenačkoga imena!“
Takav je bio gvozdeni đeneral Mihajlo Živković koga je i stari kralj u svojim Memoarima nazivao hvališom. Ovom prilikom su drugi hvalili Mihajla.
Još nešto o gvozdenom generalu
Komandant Odbrane Beograda general Mihailo Živković, uz čije ime se u to vreme gotovo obavezno pisalo i „gvozdeni”, jer je u jedinicama kojima je komandovao pre izbijanja rata zaveo gvozdenu disciplinu, jednom je bio u prilici da i sam kaže nešto o junačkoj odbrani Beograda. Njegov prilog objavile su „Beogradske opštinske novine“ u dvobroju od 19. oktobra 1930. godine.
Evo njegove ocene:
„Događaji koji su se odigrali u toku nekoliko dana kod Beograda i u njegovoj okolini predstavljaju niz upornih i krvavih borbi, kakve nije bilo u ovom dugom periodu rata na našim frontovima.
Napadnuti nekoliko puta jačom snagom, i u artiljeriji i u pešadiji, naši su se vojnici herojski borili da bi sprečili neprijatelju prelazak preko Save i Dunava, očuvali svoje položaje i spasli prestonicu.
Oko 360 topova, nemačkih i austrougarskih, gruvalo je nad Beogradom. Samo u toku 6. oktobra bačeno je na Beograd i neposrednu okolinu do 25 hiljada artiljerijskih zrna, poglavito većeg kalibra. Naše su trupe izdržavale neverovatno ovu uragansku vatru neprijateljske artiljerije. One su vršile i kontranapade i vraćale svoje položaje koje je neprijatelj bio oteo (Dedinje, klanična pruga pored Dorćola). Bilo je jedinica koje su imale preko šezdeset procenata gubitaka u oficirima i vojnicima.
I da nije odvučena glavna snaga naše vojske na istočni front prema verolomnim i podmuklim Bugarima, čime su i trupe Odbrane Beograda znatno bile oslabljene, ne bi nemačka i austrougarska vojska bila u stanju da ovlada Beogradom!
Herojsko držanje naših trupa kod Beograda jasno potvrđuje i jedan radio-telegram, uhvaćen u Vrhovnoj komandi u Kragujevcu, kojim Makenzen, glavnokomandujući celokupnim frontom prema nama, javlja: „Naišao sam na vrlo jak otpor Srba kod Beograda i tražim pojačanje”.
(Makenzen je tada bio više Zemuna u Staroj Pazovi, u kući Srbina Nikole Petrovića).
Rezervni artiljerijski nemački poručnik, asistent jednog profesora hemije u Nemačkoj, bio je zarobljen ispred Rekovca kao baterijski izviđač. Prilikom saslušanja naveo je kako je učestvovao u borbi pri osvajanju Beograda i da su se svi divili hrabrom držanju naših vojnika. Tom prilikom je rekao: „Mi, Nemci, poštujemo i uvažavamo vaš maleni, hrabri srpski narod, ali nam je od potrebe da pokorimo Srbiju i otvorimo sebi put za Carigrad, jer nas vi u tome sprečavate.”
Poznati nemački pisac Štajgeman u svome delu o istoriji svetskog zapleta predstavio je herojske borbe trupa Odbrane Beograda i s divljenjem govorio o njima. On na jednom mestu navodi i ovo: kada je otpočela ofanziva i strašna vatra nemačke i austrijske artiljerije svih kalibara, od brdskih topova pa do merzera 42 cm, srpske trupe nisu klonule niti odstupile uprkos strašnom dejstvu te artiljerije, već su bile spremne da neprijatelja, kada bude prelazio, s prikupljenom snagom dočekaju na rešavajuće mesto bace natrag u reku … Svojim herojskim držanjem trupe Odbrane Beograda ostavile su sjajan primer pokoljenjima, kako se treba boriti za svoju otadžbinu.
Čuveni nemački taktičar i pisac, pukovnik Emanuel, u svojoj knjizi, koja je izašla 1919. godine, u odlomku „Propast Srbije i Crne Gore” navodi:
,,Kod Beograda su se odigravale veoma uporne borbe. Stari grad beogradski datira, doduše, još iz turskih vremena, ali ima izvesnu prirodičnu jačinu na visokoj obali ušća Save i Dunava, ali na dejstvo novih, teških oruđa nije otporan. Zaleđe same varoši penje se terasasto do znatnih visina, koje se na jugu u brdu Avali uzdižu do 565m. Ovaj bregoviti teren Srbi nisu ojačali neprekidnim povezanim linijama, nego vešto uređenim, malim utvrđenim grupama i materijalom, tako da je bila spremljena dobra odbrana po odsecima.
Napad Kešove armije bazirao je na ideji da Stari beogradski grad stavi pod jaku vatru, radi rušenja utvrđenja. Pešadijski napad vršio se u dve kolone, pri čemu je leva nastupala preko Velikog ratnog ostrva, na sastavu Save i Dunava, protiv same Tvrđave; a desna je prešla Savu kod obe Ade Ciganlije i varoš napala obuhvatno, sa jugozapadne strane.
Za prelaz su spremljeni splavovi za veslanje, koji su pod zaštitom artiljerijske vatre pušteni u vodu.
Sedmog oktobra izvršeno je prebacivanje prednjih delova. Uveče prodreše austrougarske trupe, koje su bile na levom krilu, a u severnom delu varoši uzeše jurišom citadelu i susedne srpske baterije.
Rano, 9. oktobra, prokrčiše sebi put i nemačke trupe ka varoši sa zapadne i jugozapadne strane, zauzeše dominirajuće visove, topčidersku železničku stanicu i Kraljev dvor.
Oko podne, kad je otpor Srba bio slomljen u daljim delovima varoši, zalepršale su se, prema austrougarskom izveštaju, na Dvoru srpskog kralja zastave Austro-Ugarske i Nemačke.
Ulične borbe u Gornjem gradu produžile su se i noću 8. i 9. oktobra i tek su 10. oktobra nemačke i austrougarske trupe, nastupajući preko Beograda i zauzimajući visove jugozapadno, južno i jugoistočno od varoši, postale neograničeni gospodari prelaza.
Pri zauzeću Beograda, srpska vojska, koja je ovde uvela u borbu najmanje 20.000 boraca i po svim svedočanstvima se hrabro borila, pretrpela je vrlo velike i krvave gubitke. Pobediocima je, po austrougarskom izveštaju, palo u ruke 35 topova, mnogo pušaka, municije i ostalog ratnog materijala. Zarobljeno je preko 600 ljudi. Austrougarska dunavska flotila pohvatala je masu rečnih mina koje su Rusi postavili.
Tako je pošao za rukom težak zadatak da se Dunav pređe na četiri mesta. Mi smo videli da je samo u gradu i oko Beograda došlo do ogorčenih borbi u kojima su nemačke i austrougarske trupe pokazale nadmoćnost nad srpskim trupama, ne samo u svojoj artiljeriji, već u svakom pogledu”.
Ima netačnosti u navodima pukovnika Emanuela, koje se sastoje u ovome:
Netačan je podatak da je naša snaga u tom momentu brojala 20.000 boraca. Mi smo tada imali najviše 16.000 i to nije bilo sve skoncentrisano kod Beograda, već razvučeno po celom frontu, koji je iznosio oko 60 km.
Netačan je podatak da je leva kolona (austro-ugarska) nastupala samo preko Velikog ratnog ostrva. Preko Velikog ratnog ostrva nastupao je samo jedan deo, koji je u početku bio delom potučen, a delom zarobljen na Jaliji kod Grada. Drugi deo snaga nastupao je sa leve obale Dunava, kod ostrva Kožare, vršeći prelaz kod Dunavskog keja i ispod njega.
Netačan je podatak da je neprijatelj otpočeo prelaz preko Save i Dunava 8. oktobra, već je to bilo u zoru 7. oktobra.
Netačan je podatak da im je palo u ruke 35 topova kao plen. Pukovnik Emanuel navodi, istina, da je to po austrijskim podacima, no taj podatak, kao ni mnogi austrijski podaci, nije tačan. Oni su nam uzeli svega 20 topova, koji su bili onesposobljeni u toku borbe, a neki od njih imali volovsku zapregu te nisu mogli biti izvučeni. Može biti da Austrijanci računaju u ovaj broj 35 i one stare topove koje su našli u Tvrćavi a koje su nam Turci ostavili još u doba kad su nam Tvrđavu predali, a koji sada imaju samo muzejsku vrednost.
Najzad, netačno tvrdi pukovnik Emanuel kad veli da su austrougarske i nemačke trupe u borbama kod Beograda pokazale pokazale nadmoćnost nad Srbima, ne samo u svojoj artiljeriji, već i u svakom pogledu.
Nemačke i austrougarske trupe bile su ne samo nekoliko puta nadmoćnije u artiljeriji i sa ogromnom količinom municije, koju su neštedimice trošili, već su bile nekoliko puta jače i u pešadiji.
Da smo imali bar polovinu one snage, kojom su raspolagali Nemci i Austro-Mađari, teško bi bilo pretpostaviti, posle onih herojskih borbi naših vojnika, da bi oni ovladali prelazima na Savi i Dunavu i zauzeli Beograd.”
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com
Чланак Sjećanje na đenerala Mihajla Živkovića Gvozdenog се појављује прво на Dešavanja u Bijeljini.
