Na današnji dan – 15. maj

1536 – Engleski sud proglasio krivom za preljubu i incest Anu Bolen, drugu ženu kralja Henrija Osmog, i njenog brata lorda Rošfora. Dva dana potom nadbiskup Krenmer je „ustanovio“ da je nevažeći taj brak sklopljen 1533, zbog kojeg je Henri Osmi raskinuo veze s rimokatoličanstvom i papom, jer se papa usprotivio braku, a „preljubnica“ je ubrzo pogubljena, poslije čega se Henri Osmi još četiri puta ženio.

1571 – Tatarski osvajači zapalili Moskvu.

1767 – Đenova prodala Francuskoj ostrvo Korziku.

1773 – Rođen austrijski knez Klemens Vencel Nepomuk Lotar fon Meternih-Vineburg, koji je kao ministar inostranih poslova i kancelar četiri decenije krojio spoljnu i unutrašnju politiku Austrije, umnogome i sudbinu Evrope. U međunarodnoj politici bio je stub reakcionarnog saveza evropskih vladara „Svete alijanse“, stvorene radi gušenja revolucionarnih pokreta, a u unutrašnjoj je izgradio po zlu čuven „Meternihov sistem“ – policijsko-apsolutistički režim koji je gušio svaki nacionalni i slobodarski pokret.

1796 – Trupe francuskog generala Napoleona Bonaparte, koji je u Italiji predvodio dvogodišnju uspješnu vojnu kampanju protiv Austrije, ušle su u Milano.

1848 – Pariski radnici, nezadovoljni politikom buržoaske vlade poslije proglašenja francuske republike, upali su u zgradu parlamenta, raspustili ustavotvornu skupštinu i izabrali revolucionarnu vladu. Uz pomoć vojske buržoazija je uspjela da uguši ustanak i uhapsi sve radničke vođe.

1859 – Rođen francuski fizičar Pjer Kiri, koji je sa suprugom Marijom i Antoan-Anrijem Bekerelom 1903. godine podijelio Nobelovu nagradu za fiziku. S bratom Žakom otkrio je 1880. piezoelektricitet. Proučavao je magnetske pojave, a 1898. je sa suprugom pronašao radioaktivne elemente – polonijum i radijum. Dokazao je 1903. da soli radijuma spontano oslobađaju toplotu. Radovi bračnog para Kiri su temelj moderne nauke o radioaktivnosti i pokazali su da radioaktivnost uglavnom ne zavisi od spoljašnjih uslova.

1886 – Umrla američka spisateljica Emili Dikinson, za života gotovo potpuno anonimna, jer je do smrti objavila samo pet pjesama. Njenih više od hiljadu pjesama, otkrivenih poslije smrti, posthumno je objavljeno u šest tomova. Priređivači su ih podijelili u četiri kategorije: pjesme o prirodi, o vremenu i vječnosti, o ljubavi i o životu. Njena poezija, prodorne introspektivnosti i snažnog mističnog podteksta, pisana izvanredno preciznim i suptilnim stilom, obiluje samoniklom originalnošću.

1891 – Rođen ruski pisac Mihail Afanasjevič Bulgakov (na fotografiji), po profesiji ljekar, koji je – zbog nepristajanja da se dodvorava vlastima i služi propagandi kao „inženjer duša“, što se za sovjetske umjetnike podrazumijevalo poslije Oktobarske revolucije – decenijama bio u nemilosti. Žustro je napadan i poslije smrti (1940), a njegovo djelo potiskivano i prećutkivano. Zbog romana s fabulom iz građanskog rata „Bijela garda“, kasnije dramatizovanog pod nazivom „Dani Turbina“, u kojem je razmatrao istrajnost etičko-estetičkog kodeksa ličnosti u sudbinskim trenucima istorije, bio je meta napada samog Staljina. Sličan gnjev izazvao je romanom „Majstor i Margarita“, štampan u Moskvi tek 1966. Borba za ličnost i stvaralačka prava čovjeka – oštro suprotstavljena „socijalističkoj“ ideologiji kolektivizma – karakteristična je i za drame u kojima tu temu ispituje na materijalu građanskog rata, sumorne sovjetske svakodnevice, stvarnosti proteklih epoha i „svijetle“ komunističke budućnosti. Njegov „fantastični realizam“, filozofija života i umjetnosti imali su izuzetno snažan efekat u svjetskim razmjerama i znatno su uticali na sovjetsku literaturu u drugoj polovini 20. vijeka. Ostala djela: pripovijetke „Bilješke mladog ljekara“, „Đavolijada“, „Kobna jaja“, „Pseće srce“, romani „Život gospodina de Molijera“, „Pozorišni roman“ /nedovršen/, drame „Bjekstvo“, „Zojkin stan“, „Purpurno ostrvo“, „Adam i Eva“, „Blaženstvo“, „Ivan Vasiljevič“, „Bratstvo licemjera“, „Posljednji dani“, „Batum“, scenariji: „Revizor“, „Mrtve duše“, dramatizacija „Mrtvih duša“, „Rata i mira“.

1909 – Rođen engleski filmski i pozorišni glumac Džejms Mejsn. Filmovi: „Bjegunac“, „Sedmi veo“, „Čovjek u sivom“, „Zvijezda je rođena“, „Julije Cezar“, „Lolita“, „Sjever – sjeverozapad“, „Lord Džim“, „Galeb“, „Ubistvo po narudžbini“.

1911 – Rođen švajcarski pisac Maks Rudolf Friš, liberalni intelektualac, skeptik koji je analizirao duhovne tendencije i protivrječnosti savremenog svijeta. Tragao je za identitetom ličnosti, s pravom na „privatnu“ sudbinu u svijetu savremene civilizacije koji pojedincu natura ulogu. Djela: romani „Štiler“, „Homo faber“, „Neka mi ime bude Gantenbajn“, pripovijetka „Montok“, drame „Kineski zid“, „Grof Ederland“, „Don Žuan ili Ljubav prema geometriji“, „Biderman i palikuće“, „Andora“, „Biografija“, knjige dnevnika: „Dnevnici 1946-1949“, „Dnevnici 1966-1971“, koje su spoj činjenica s refleksijama i komentarima.

1914 – Umro srpski književni kritičar i istoričar književnosti Jovan Skerlić, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije, najuticajniji kritičar svog vremena. Diplomirao je na Velikoj školi u Beogradu i doktorirao u Lozani. Presudno je uticao na srpsku literaturu, boreći se za realizam i vjerodostojnost književnog djela. Prve radove je objavio u satiričnim i socijalističkim listovima, a zatim se visprenom kritikom – često beskompromisnom i presuditeljskom – najčešće oglašavao u „Srpskom književnom glasniku“, koji je od 1905. do 1907. uređivao s Pavlom Popovićem, a potom sam do smrti. Djela: rasprave i studije „Pogled na današnju francusku književnost“, „Uništenje estetike i demokratizacija umetnosti“, „Francuski romantičari i srpska narodna poezija“, „Srpska književnost u osamnaestom veku“, „Omladina i njena književnost“, „Istorija nove srpske književnosti“, „Jakov Ignjatović“, kraće studije, kritike i prikazi sakupljeni u devet knjiga pod naslovom „Pisci i knjige“.

1914 – Rođen nepalski planinar Namgjal Vangdi, poznat kao Tenzing Norgaj, koji je s Novozelanđaninom Edmundom Hilarijem u maju 1953. prvi osvojio „krov svijeta“ – Mont Everest, 8.848 metara visok vrh planinskog masiva Himalaji.

1923 – Velika Britanija kao nezavisnu državu priznala Transjordan pod emirom Abulahom.

1940 – Holandska armija u Drugom svjetskom ratu kapitulirala i predala se njemačkim nacističkim trupama.

1945 – Jugoslavija definitovno oslobođena od okupatora i jedinice Jugoslovenske armije slomile i posljednji organizovani otpor neprijateljskih snaga u Drugom svjetskom ratu. One su njemačkim trupama presjekle odstupnicu, zarobile komandanta grupe armija E general-pukovnika Aleksandera Lera – koji je u aprilu 1941. rukovodio bombardovanjem Beograda – i prinudile ih na predaju. U četvorogodišnjem ratu je poginulo milion i 706.000 Jugoslovena, a zemlja je porušena i opustošena.

1948 – Novostvorenu državu Izrael napali egipatski avioni, a sa sjevera i istoka libanske i jordanske trupe.

1955 – U Beču potpisan Austrijski državni ugovor kojim su SSSR, SAD, Velika Britanija i Francuska obnovile nezavisnost Austrije u granicama od 1. januara 1938, čime je okončana desetogodišnja saveznička okupacija te zemlje, koja je u Drugom svjetskom ratu bila dio Trećeg rajha i čije je stanovništvo u ogromnoj većini svesrdno podržavalo nacističku ratnu mašinu. Ugovor je sadržavao niz zaštitnih odredaba za nacionalne manjine u Austriji, kojih se Beč nije uvjek dosljedno pridržavao, a i obaveza o „vječnoj neutralnosti Austrije“ pokazala se kao relativna istorijska kategorija.

1957 – Velika Britanija izvršila prvu probu hidrogenske bombe u centralnom Pacifiku.

1978 – Umro australijski državnik Robert Gordon Menzis, premijer Australije s najdužim stažom, šef vlade kao lider Ujedinjene australijske partije od 1939. do

1941, a potom kao vođa Liberalne partije od 1949. do 1966. Znatno je doprinio jačanju uticaja SAD u Australiji i uvukao je zemlju u Vijetnamski rat, na američkoj strani.

1987 – Umrla američka filmska glumica Rita Hejvort, holivudski seks simbol četrdesetih godina 20. vijeka. Filmovi: „Samo anđeli imaju krila“, „Đilda“, „Dama pod sumnjom“, „Nikad se nećeš obogatiti“, „Dama iz Šangaja“, „Odvojeni stolovi“.

1989 – Sovjetski predsjednik Mihail Sergejevič Gorbačov u Pekingu objavio kraj kinesko-sovjetskih raskola.

1991 – Predsjednik Fransoa Miteran saopštio da je mandat za sastav vlade povjerio Edit Kreson, koja je sutradan kao prva žena u istoriji Francuske preuzela dužnost premijera.

1992 – Muslimanske jedinice u Tuzli napale kolonu Jugoslovenske narodne armije (JNA) i ubile najmanje 200 vojnika, prekršivši dogovor po kojem je kolona – koja je kao i ostale jedinice JNA napuštala Bosnu i Hercegovinu – trebalo da mirno ode iz grada. Ponovljen je scenario iz Dobrovoljačke ulice u Sarajevu, koji se desio nepune dvije sedmice ranije: prvi dio kolone je propušten, a drugi je napadnut iz zasjede.

1992 – Hiljade pristalica opozicije u Azerbejdžanu zauzelo u Bakuu zgradu parlamenta i predsjedničku palatu, a dan kasnije je s vlasti zbačen predsjednik Ajaz Mutalibov koji je potom izbjegao u Moskvu.

1996 – Desničarski lider Atal Bihari Vadžpaji postao prvi Hindu nacionalista premijer Indije, pošto je njegova Baratija Džanata partija na parlamentarnim izborima osvojila relativnu većinu.

1999 – Prvi put od početka agresije NATO na Saveznu Republiku Jugoslaviju iz vazduha napadnuto područje opštine Bor, u kojoj su na meti bili trafo-stanica i skladište „Jugopetrola“. Gađani su i civilni ciljevi u Beogradu, Pančevu, Smederevu, Novom Sadu, Požarevcu, Kragujevcu, Čačku, Boljevcu, Kuršumliji, Uroševcu, Kosovskoj Mitrovici, Prizrenu, Peći, Đakovici, Dečanima.

2001 – Šef UNMIK-a Hans Hakerup potpisao privremeni ustavni okvir za Kosovo i Metohiju i zakazao opšte izbore na Kosovu i Metohiji za 17. novembar.

2001 – Kineski predsjednik se prvi put za posljednjih 46 godina u Pekingu kratko sastao sa zvaničnim predstavnikom Tajvana.

2003 – Skupština Kosova i Metohije je, bez prisustva srpskih poslanika, koji su revoltirani napustili zasjedanje, usvojila Rezoluciju o priznavanju oslobodilačkog rata naroda Kosova za slobodu i nezavisnost.

2003 – Visoki predstavnik za BiH Pedi Ešdaun nametnuo je Zakon o građevinskom zemljištu, kojim će sva bespravna izgradnja na sporno dodijeljenom zemljištu proći reviziju.

2008 – Najmanje 100 ljudi poginulo, a veliki broj je povrijeđen od eksplozije cjevovoda za gorivo tokom radova na putu u nigerijskom selu nedaleko od grada Lagosa.

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com