Na današnji dan – 26. februar

Danas je ponedjeljak, 26. februar, 57. dan 2024. Do kraja godine ima 309 dana.

1200. – Umro srpski monah Simeon, poznat kao Stefan Nemanja, osnivač dinastije Nemanjića, koja je vladala srpskim zemljama više od dva vijeka. Prije nego što se 1196. zamonašio, vladao je Raškom kao veliki župan. Vlast je preuzeo 1166. kad je zbacio brata Tihomira, velikog župana, štićenika dvora u Carigradu. Ubrzo po preuzimanju vlasti pokušao je da se otrgne od vazalnog odnosa prema Vizantiji, protiv čije je vojske ratovao u savezu s Mletačkom Republikom, ali je to uspio tek poslije smrti cara Manojla Komnina. U savezu s Ugarskom je napao Vizantiju i Raškoj priključio Zetu, Trebinje, Zahumlje i Metohiju. NJemački car i jedan od vođa Trećeg krstaškog rata Fridrih Prvi Barbarosa, koji je s vojskom na osnovu sporazuma s NJemanjom prošao kroz Rašku, 1189. nije prihvatio njegovu ponudu za savez protiv Vizantije. Kad su krstaši prešli u Malu Aziju, Vizantija je napala Rašku i preotela joj 1190. krajeve preko Morave, ali je Nemanja uspio da očuva samostalnost države. Pošto je prijesto ustupio srednjem sinu, kasnije prvom srpskom kralju Stefanu Prvovjenčanom – a ne najstarijem Vukanu, čije je državničke sposobnosti manje cijenio – zamonašio se u svojoj zadužbini manastiru Studenica. Sa najmlađim sinom Rastkom, poznatom kao Sveti Sava, podigao je na Svetoj Gori manastir Hilandar – u kojem je i umro. Manastir je ubrzo postao najznačajniji srpski duhovni i književni centar. Podigao je i crkve i manastire Đurđeve stupove, Bogorodičin manastir i manastir Svetog Nikole kod Kuršumlije. Tokom vladavine energično je suzbio bogumilsku jeres. Srpska pravoslavna crkva ga slavi kao Svetog Simeona Mirotočivog, prvog u nizu svetaca iz loze Nemanjića.

1531. – U portugalskoj prijestonici Lisabon u zemljotresu poginulo između 20.000 i 30.000 ljudi.

1770. – Umro italijanski violinski virtuoz i kompozitor Đuzepe Tartini, koji je uveo novine u tehniku sviranja i građenja violina. Komponovao je mnoštvo violinskih koncerata i sonata, uključujući sonatu “Đavolji triler”.

1777. – Rođen srpski državnik i pisac prota Mateja Nenadović, vojvoda iz Prvog srpskog ustanka, tvorac i prvi predsjednik Praviteljstvujuščeg sovjeta – prve srpske vlade. Sa stricem Jakovom je u valjevskoj i šabačkoj nahiji pokrenuo Prvi srpski ustanak. Komandovao je dijelom ustaničkih snaga 1806. u boju na Mišaru kod Šapca u kojem su Turci potučeni do nogu. Kao prvi diplomata obnovljene Srbije putovao je u Petrograd da uspostavi diplomatske odnose s Rusijom i zainteresuje rusku vladu za podršku i pomoć, nabavljao je oružje u Austriji i igrao važnu ulogu u pregovorima s Turcima. Poslije propasti ustanka 1813. u emigraciji je svim silama nastojao da zainteresuje velike sile za stvar Srbije i prisustvovao je Bečkom kongresu s punomoćjem srpskih vođa. Poslije Drugog srpskog ustanka postao je valjevski knez, ali je penzionisan zbog nesuglasica s knezom Milošem Obrenovićem, a zbog sukoba s knezom Mihailom 1840. prognan je iz Srbije. Vratio se 1842. kad su Obrenovići oboreni s vlasti i postao je državni savjetnik. Napisao je “Memoare”, jedno od najboljih memoarskih djela srpske književnosti, pune dragocjenih podataka o događajima i ljudima iz vremena Prvog srpskog ustanka.

1802. – Rođen francuski pisac Viktor Igo, član Francuske akademije, najveći pjesnik Francuske 19. vijeka i rodonačelnik francuskog realizma. Bio je veoma angažovan u političkom životu, isprva kao monarhista, potom kao republikanac. Za vrijeme vladavine Luja Filipa postao je per Francuske i akademik, a 1848. poslanik u Ustavotvornoj skupštini. Poslije državnog udara Napoleona Trećeg 1851. protjeran i živio je u izgnanstvu u Belgiji i Engleskoj, a kad je 1870. palo Drugo carstvo trijumfalno je dočekan u Parizu, gdje je do smrti 1885. neumorno stvarao. Napisao je 1876. vatreni članak “Za Srbiju”. Pisao je pjesme, drame, romane, eseje, pamflete. Djela: romani “Jadnici”, “Bogorodičina crkva u Parizu”, “Rabotnici na moru”, drame “Ernani”, “Lukrecija Bordžija”, “Rij Blaz”, političko-satirična zbirka pjesama protiv Napoleona Trećeg “Kazne”, pamflet “Napoleon Mali”.

1815. – Francuski car Napoleon Prvi napustio mediteransko ostrvo Elba, na koje protjeran poslije abdikacije 1814. Krenuvši s malom grupom sljedbenika, ušao je u Pariz i vratio vlast, čime je počela njegova druga vladavina, poznata kao “sto dana”, okončana u junu 1815. vojnim porazom kod Vaterloa.

1834. – Umro njemački izdavač i štampar Alojz Johan Nepomuk Franc Zenefelder, pronalazač sistema litografske štampe. Napisao je “Udžbenik litografije”.

1846. – Rođen Bufalo Bil, inače Vilijam Frederik Kodi, legendarna ličnost istorije SAD u vrijeme osvajanja prostranstava na zapadu Amerike. Nadimak je stekao kao vješt lovac na bizone. Pod starost je putovao svijet, prikazujući vještine u cirkusu koji je gostovao i u Srbiji.

1848. – U Francuskoj proglašena Druga republika, dva dana poslije abdikacije kralja Luja Filipa.

1852. – Britanski vojni transportni brod “Birkenhed” potonuo je u zalivu Simon uz obalu Južne Afrike, povukavši u smrt 485 ljudi.

1901. – Poslije gušenja dvogodišnjeg kineskog ustanka protiv strane okupacije – poznatog kao “Bokserski ustanak,” prema nazivu tajnog patriotskog udruženja “Pesnica u ime mira i pravde” – vođama pobune Či Hsiuiju i Hsu Čeng Juu su javno odrubljene glave.

1909. – Otomansko carstvo priznalo austrougarsku aneksiju Bosne i Hercegovine.

1915. – Nijemci u Prvom svjetskom ratu, u borbi protiv Francuza kod Malankura, prvi put u istoriji ratovanja upotrijebili bacače plamena.

1916. – Nijemci u Prvom svjetskom ratu potopili francuski teretni brod “Provansa Drugi”, usmrtivši 930 ljudi.

1917. – U okupiranoj Srbiji u Prvom svjetskom ratu počeo Toplički ustanak protiv bugarskih i austrougarskih trupa, izazvan masovnim terorom, pljačkom i paljenjem sela i prisilnom regrutacijom. Okupatori su uzvratili surovim represalijama: ubijeno je oko 20.000 ljudi, a u Toplici je uništeno 55 sela.

1918. – NJemački avioni u Prvom svjetskom ratu bombardovali italijanski grad Veneciju.

1935. – Škotski fizičar Robert Votson Vat prvi put javno demonstrirao uređaj nazvan radar.

1936. – Adolf Hitler u NJemačkoj otvorio prvu fabriku za proizvodnju “narodnog vozila” .

1952. – Premijer Vinston Čerčil saopštio da je Velika Britanija proizvela atomsku bombu i da će je isprobati u Australiji.

1960. – Umro srpski lingvista Aleksandar Belić, profesor Beogradskog univerziteta, predsjednik Srpske kraljevske akademije od 1937. do 1960. i član svih slovenskih akademija. Poslije završene Velike škole u Beogradu studirao je slovensku filologiju i lingvistiku u Odesi i Moskvi. Osnovao je i uređivao časopise “Južnoslovenski filolog” i “Naš jezik”. Osnivač je srpske moderne dijalektologije i jedan od tvoraca naučne sintakse. Riješio je složen problem opšteslovenskog akcenatskog sistema. Pod njegovim rukovodstvom SANU je izdala prvu knjigu velikog “Rečnika književnog i narodnog jezika”. Napisao je oko 500 rasprava, jezičkih ogleda, naučnih kritika, polemika i prikaza. Djela: “O jezičkoj prirodi i jezičkom razvitku” , “Pravopis srpskohrvatskog jezika”, “Dijalekti istočne i južne Srbije”, “O dvojini u slovenskim jezicima”, “Galički dijalekat”.

1969. – Umro njemački filozof Karl Teodor Jaspers, tvorac filozofije egzistencije. Po završetku medicine radio je na Psihijatrijskoj klinici u Hajdelbergu, a potom bio profesor filozofije dok ga 1937. nisu otpustili nacisti, jer je osuđivao njihovu politiku. Smatrao je da filozofija mora da se bavi smislom cjeline stvarnosti, totalitetom, koji se ne otkriva proučavanjem emirijskog svijeta, nego je stvara pojedinac težnjom da sebe ostvari kao autentičnu ličnost. Takva ličnost ne izgrađuje smisao cjeline u obliku pojmova, već intuitivnog unutrašnjeg doživljaja koji je nazvao filozofskom vjerom kojom čovjek dolazi u kontakt s transcedencijom – Bogom. Objavio je 25 knjiga iz psihijatrije i filozofije. Djela: “Opšta psihopatologija”, “Psihologija pogleda na svijet”, “Filozofija”, “Um i egzistencija”, “O istini”, “O izvoru i cilju istorije”, “Filozofska vjera”.

1980. – Egipat i Izrael uspostavili diplomatske odnose, okončavši tri decenije međusobnog ratnog stanja.

1990. – Pod vođstvom Violete Barios de Čamoro udružena lista 14 opozicionih partija Nikaragve je dobila izbore nad sandinistima predsjednika Danijela Ortege.

1992. – Umro srpski glumac Jovan Janićijević Janaćko, dugogodišnji član Beogradskog dramskog pozorišta. Popularnost je stekao filmskim ulogama, posebno televizijskim serijama poput “Građana sela Luga”, “Parničara” i “Muzikanata”, a lik Burduša iz posljednje od tih serija je postao sastavni dio njegovog imena.

1993. – Od snažne eksplozije koju su u Svjetski trgovinski centar u NJujorku podmetnuli arapski islamski teroristi poginulo šest, a povrijeđeno oko 1.000 ljudi.

1995. – Poslije gubitka oko milijardu dolara koje je na berzi izazvao diler u Singapuru Nik Lison, bankrotirala je londonska banka Bering, jedna od najstarijih i najuglednijih britanskih banaka.

1995. – Potpisivanjem sporazuma kojim se Peking obavezao na borbu protiv piraterije i zaštitu autorskih prava, patenata i zaštitnog znaka kompanija, u posljednjem trenutku je izbjegnut trgovinski rat SAD i Kine.

1997. – Švajcarska vlada odobrila osnivanje memorijalnog fonda za žrtve Holokausta u Drugom svjetskom ratu, nastojeći da umanji razmjere skandala poslije otkrića da su trezori banaka u Švajcarskoj puni imovine žrtava njemačkih nacista.

1999. – Etiopske trupe probile front eritrejske armije u spornoj pograničnoj oblasti i vlada Eritreje saopštila je da će prihvatiti plan afričkih zemalja za okončanje desetomjesečnog rata s Etiopijom.

2004. – Predsjednik Makedonije Boris Trajkovsaki i još sedam lica – članova njegovog kabineta i obezbjeđenje, poginuli kada se avion kojim su putovali u Mostar na Međunarodnu konferenciju o investiranju u BiH srušio na području Hrguda, između LJubinja i Stoca.

2007. – Međunarodni sud pravde u Hagu utvrdio da Srbija nije počinila genocid u BiH, da nije učestvovala u zavjeri, niti bila saučesnik, ali da je prekršila međunarodnu obavezu da spriječi genocid i kazni počinioce.

2014. – Umro Pako de Lusija, španski gitarista, kompozitor i producent.

2015. – Umro Erl Lojd, prvi crni košarkaš u NBA ligi.

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com

Related