Na današnji dan – 30. januar

Danas je utorak, 30. januar, 30. dan 2024. Do kraja godine ima 336 dana.

1648. – Potpisivanjem ugovora u Minsteru okočan osmogodišnji rat Španije i Ujedinjenih Provincija Nizozemske /Holandija/, izazvan rimokatoličkim inkvizitorskim terorom Španaca. Španija je u oktobru iste godine prinuđena da prizna nezavisnost Nizozemske, što je ubrzo omogućilo ekonomski i kulturni procvat nove države.

1649. – Engleskom kralju Čarlsu Prvom Stjuartu, čija je autoritarna vladavina izazvala građanski rat, odrubljena glava na osnovu presude revolucionarnog suda da je kriv za izdaju, odnosno tajne pregovore sa Škotima. Pod pritiskom parlamenta izdao je 1628. “Peticiju o pravima”, garantujući prava parlamenta i lične slobode građana, ali je tu obavezu ubrzo pogazio i vladao apsolutistički 11 godina. Bio je primoran da 1640. sazove Drugi parlament koji je naložio da u poreskim pitanjima odlučuje parlament, a ne kralj. NJegov režim je srušila revolucija pod vođstvom Olivera Kromvela, čije su snage potukle kraljevu vojsku kod Marston Mura 1644. i kod Nezbija 1645, poslije čega je Čarls Prvi pobjegao u Škotsku, ali je 1647. predat snagama parlamentarista. Pogubljenje je ostavilo mučan utisak čak i na Kromvelove pristalice, a u Holandiji i Španiji ogorčeno stanovništvo je pobilo poslanike nove republike. Poslije obaranja Kromvela, monarhija je obnovljena 1660.

1835. – Predsjednik SAD Endrju DŽekson preživio prvi atentat na šefa države u američkoj istoriji.

1882. – Rođen američki državnik Frenklin Delano Ruzvelt, predsjednik SAD od 1932. do 1945, četiri puta biran za šefa države, jedini u američkoj istoriji. Bio je pravnik i član Demokratske stranke. Paralizovan je 1921, ali je ga to nije omelo da 1928. postane guverner države NJujork i četiri godine potom prvi put presjednik SAD, u vrijeme velike ekonomske krize koju je ublažio politikom poznatom kao “NJu dil”. Politiku “velike batine” prema latinoameričkim zemljama zamijenio je politikom “dobrog susjedstva”, a sa SSSR-om je uspostavio diplomatske odnose. Objavio je 1941. Povelju o četiri slobode: slobodu misli, slobodu od straha, slobodu od siromaštva i slobodu vjeroispovijesti. Iste godine je njegovom zaslugom usvojen Zakon o zajmu i najmu, što je SAD pripremilo za ratne napore. Napustio je politiku izolacionizma i energično stao na stranu antihitlerovske koalicije u Drugom svjetskom ratu. Drugi put je za predsjednika izabran 1936, treći put 1940, a četvrti put 1944, ali taj mandat nije okončao pošto je umro u aprilu 1945.

1889. – Austrougarski prestolonasljednik nadvojvoda Franc Karl Jozef Rudolf – Habsburški i njegova sedamnaestogodišnja ljubavnica baronesa Marija Večera izvršili samoubistvo u carskoj lovačkoj kući u Majerlingu.

1927. – Rođen švedski državnik Ulof Palme, šef vlade i Socijaldemokratske radničke partije Švedske od 1969. do 1976. i od 1982. do februara 1986, kad je ubijen u atentatu. U politiku je ušao kao studentski vođa, a u 42. godini je postao šef stranke i premijer. Bio je među rijetkim zapadnim državnicima koji su digli glas protiv eksploatacije nerazvijenih zemalja, a ljutnju SAD je izazvao odlučnim protivljenjem američkoj vojnoj interenciji u Vijetnamu. Od 1980. je vodio nezavisnu međunarodnu komisiju za unapređenje procesa razoružanja. Kao lider Socijalističke internacionale /SI/ više puta je rukovodio mirovnim misijama UN /za miroljubivo rješenje sukoba Irana i Iraka/ i SI /Radna grupa o južnoj Africi/.

1930. – Rođen DŽin Hekmen, američki filmski glumac, dvostruki dobitnik filmske nagrade “Oskar”. Prvog “Oskara” dobio je za ulogu u filmu “Francuska veza”.

1933. – Predsjednik NJemačke feldmaršal Paul fon Hindenburg naimenovao Adolfa Hitlera za kancelara. U Hitlerovoj vladi bila su još samo dvojica nacista, ali je on brzo uklonio neistomišljenike i prigrabio apsolutnu vlast. Time je otvorio put nacističkoj diktaturi i masovnim zločinima u Drugom svjetskom ratu, koji je započeo 1. septembra 1939. napadom na Poljsku.

1937. – Rođen ruski velemajstor Boris Vasiljevič Spaski, svjetski šahovski prvak od 1969. do 1972, igrač izuzetne originalnosti i bujne maštovitosti, posebno u tretiranju otvaranja. Titulu omladinskog šahovskog prvaka svijeta osvojio je 1955, a 1961. je prvi put postao šampion SSSR. Prvi put se borio za titulu prvaka svijeta 1966, ali je meč protiv jermenskog velemajstora Tigrana Petrosjana izgubio rezultatom 12,5:11,5. Svjetski prvak je postao tri godine kasnije, pobijedivši istog rivala sa 12,5:10,5. Titulu je izgubio u dvoboju s američkim velemajstorom Bobijem Fišerom, koji ga je 1972. u meču u Rejkjaviku pobijedio 12,5:8,5.

1937. – Rođena engleska pozorišna i filmska glumica Vanesa Redgrejv, koja je najčešće tumačila uloge samostalnih modernih žena složene prirode i senzibiliteta. Filmovi: “Morgan”, “Mornar iz Gibraltara”, “Kamelot”, “Uvećanje”, “Juriš lake konjice”, “Usamljenost trkača na duge staze”, “Isidora Dankan”, “Demoni”, “Marija, kraljica Škotske”, “Ubistvo u `Orijent-ekspresu`”, “DŽulija” /nagrada “Oskar”/, “Agata”, “Vagner”, “Bostonci”.

1943. – Britansko ratno vazduhoplovstvo u Drugom svjetskom ratu otpočelo prvo danonoćno bombardovanje Berlina.

1948. – Ubijen indijski državnik Mohandas Karamčand Gandi, nazvan Mahatma /velika duša/, vođa pokreta za nezavisnost Indije, pola godine poslije sticanja nezavisnosti zemlje, za koju se borio cijelog života. U NJu Delhiju ga je ubio Naturam Godse, fanatik iz sekte “Hindu Mahasabha” koja se protivila njegovoj politici stišavanja antagonizama Hindusa i muslimana. Gandi je završio prava u Engleskoj 1891, od 1893. do 1914. je u južnoj Africi predvodio tamošnje Induse, a od 1919. pokret za nezavisnost Indije. Doktrina gandizma, koju je usvojio Indijski nacionalni kongres – partija na čelu borbe za nezavisnost, manifestovala se u pasivnom otporu. Sam Gandi, koji je asketski živio, često je štrajkovao glađu, što se pokazalo kao oružje pred kojim je britanska kolonijalna vlast bila nemoćna. Ni čestim hapšenjima nije zaustavljen – stekao je ogroman ugled i popularnost, ne samo u Indiji, i postao simbol borbe naroda te velike azijske zemlje za nezavisnost.

1948. – Umro američki pilot i konstruktor aviona Orvil Rajt, pionir avijacije, koji je 1903. s bratom Vilburom, u avionu njihove izrade, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva. Let je trajao 59 sekundi i avion je preleteo 285 metara. Braća Rajt su već 1905. konstruisala avion koji je preleteo 39 kilometara. Osnovali su 1909. “Ameriken Rajt kompani” za proizvodnju aviona i iste godine vojsci SAD isporučili prvi borbeni avion “signal korps 1”.

1957. – UN pozvale vladu Južne Afrike da preispita politiku aparthejda.

1964. – U SSSR-u prvi put u istoriji kosmonautike uz pomoć jedne rakete lansirani sateliti u različite orbite – “Elektron 1” i “Elektron 2”.

1967. – Papa Pavle Šesti susreo se sa predsjednikom Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR Nikolajem Podgornim, prvim šefom sovjetske države koji je posjetio Vatikan.

1968. – U Vijetnamskom ratu počela jednomjesečna ofanziva, nazvana “Tet” /Nova godina/, pod komandom sjevernovijetnamskog generala Vo Ngujen Đapa, tokom koje su sjevernovijetnamske trupe i južnovijetnamski gerilci napali Sajgon i više od sto drugih mjesta u Južnom Vijetnamu. “Tet” se smatra prekretnicom u ratu, jer je navela vladu SAD da počne da razmišlja o povlačenju iz Vijetnama.

1972. – Britanski vojnici u Sjevernoj Irskoj ubili 13 ljudi, učesnika zabranjenog marša rimokatoličkih demonstranata za građanska prava u gradu Londonderi.

1972. – Pakistan napustio Komonvelt kao znak protesta zbog odluke Velike Britanije, Australije i Novog Zelanda da priznaju Bangladeš /bivši Istočni Pakistan/.

1995. – Od eksplozije automobila-bombe, koju su u Alžiru aktivirali islamski teroristi, poginulo je najmanje 20, a ranjeno oko 60 ljudi.

2000. – Kenijski avion “erbas 310”, dok je letio na relaciji Lagos – Najrobi, srušio se u more. Preživjelo samo 10 od 179 putnika i članova posade.

2000. – Cijanid koji se izlio iz rumunskog rudnika Baja Mare u pritoke reke Tise, Lapoš i Samoš, a potom u Dunav, izazvao je ekološku katastrofu ogromnih razmjera. U riječni sliv ispušteno je 120 tona cijanida i 20.000 tona taloga koji sadrži teške metale.

2005. – U Iraku održani prvi višepartijski izbori u posljednjih 50 godina i prvi poslije svrgavanja s vlasti Sadama Huseina.

2015. – Umro Karl Đerasi /91/, hemičar, pronalazač antibebi pilule. Osim kontraceptivne pilule za koju je on govorio: “To nije pilula protiv beba već pilula protiv abortusa”, otkrio je i metodu sinteze kortizona.

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com

Related